Ouderenmishandeling stopt niet vanzelf – ontspoorde mantelzorg als oorzaak

Mishandeling van ouderen krijgt de laatste jaren veel aandacht, ook binnen de Rotterdamse zorgorganisaties Laurens en Bavo Europoort waar Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond veel mee samenwerkt. Zorgverleners zien mantelzorgers steeds vaker overbelast raken en ontsporen. ‘Trek op tijd aan de bel en voorkom mishandeling’, is hun boodschap.

Blauwe plekken

Ouderenmishandeling komt vaker voor dan je denkt: ongeveer een op de twintig zelfstandig wonende ouderen krijgt ermee te maken. Hoe groter de afhankelijkheid, hoe groter het risico. ‘Niet voor niets geven we er veel voorlichting over aan onze medewerkers’, zegt Dieneke van den Beld, aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling bij Laurens. ‘Thuiszorgmedewerkers komen bij veel mensen thuis en zien de blauwe plekken, lege koelkasten of stapels incasso’s. We leren hen op welke signalen ze moeten letten. Dat kan een subtiel niet-pluis gevoel zijn, maar ook een cliënt die vastgebonden is in een rolstoel.’

Thuis

Marleen van der Stel en Jan Geelhoed werken als sociaal psychiatrisch verpleegkundige bij GGZ-organisatie Bavo Europoort. Ze begeleiden veel oudere cliënten in de thuissituatie en merken dat die steeds langer thuis wonen. ‘De overheid verwacht dat ouderen langer zelfstandig wonen, waardoor de meeste verzorgingshuizen gesloten zijn. Daardoor wordt een groot beroep gedaan op partners, kennissen en familie’, zegt Jan. ‘Als die er niet zijn, of het niet meer aan kunnen, ligt ontsporing op de loer.’ Zowel bij Laurens als bij Bavo Europoort zien ze mantelzorg nogal eens uit de hand lopen, vooral bij mensen met dementie.

Spanningen

Marleen beschrijft een situatie: ‘Stel je een ouder echtpaar voor dat al 55 jaar getrouwd is. Mevrouw is bijna tachtig en haar man van vierentachtig begint te dementeren. Het patroon dat dit huwelijk in stand hield, wordt door de dementie volledig overhoop gegooid. Zij vindt dat hij zich vreemd gedraagt, hij snapt niet wat hij verkeerd doet en op deze leeftijd zijn ze allebei niet meer zo flexibel.’ Het kan volgens Marleen tot grote spanningen en irritaties leiden, een risicofactor voor (niet opzettelijke) mishandeling. De stress neemt alleen maar toe wanneer de dementie verder vordert. En dan kan het zomaar gebeuren dat de eerste klap valt. ‘Als wij zorgen hebben over een van onze cliënten benaderen we Veilig Thuis voor overleg. In ernstige gevallen doen we een melding’, zegt zij.

Bespreken

Als verpleegkundigen, casemanagers dementie, thuisbegeleiders of verzorgenden van Laurens vermoeden dat er sprake is van mishandeling, bespreken ze dat met de aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling. ‘We nemen de situatie dan goed met elkaar door en volgen de vijf stappen van de meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. Als we zeker weten dat we voldoende, objectieve signalen hebben, gaan we met de cliënt in gesprek’, zegt Dieneke. ‘Onze medewerkers vinden dat lastig en liggen er weleens wakker van. Maar het is belangrijk dat we met elkaar naar een oplossing zoeken en weer een veilige situatie creëren.’ Soms kan Laurens de hulp zelf organiseren, soms schakelen ze Veilig Thuis of andere zorgverleners in. Dieneke: ‘Ik vraag Veilig Thuis nogal eens om advies en als de situatie structureel onveilig blijft, of er is sprake van acute onveiligheid, dan moeten wij een formele melding bij hen doen.’

Hulp

Er is veel meer hulp mogelijk dan mensen denken. ‘Wij kunnen bijvoorbeeld een casemanager dementie inzetten’, vertelt Dieneke. ‘Die helpt onder andere om de mantelzorger te ontlasten, bijvoorbeeld door dagbesteding of boodschappenservice te regelen. We schakelen indien nodig het wijkteam of de huisarts in. Soms is er nog geen diagnose dementie gesteld, ook dat is belangrijk om te regelen.’ Lang niet iedereen staat open voor hulp, merken de zorgverleners. Mensen schamen zich, denken dat het veel geld kost of zijn bang dat ze naar een verpleeghuis moeten. Vaak ontbreekt ook het inzicht in de ziekte en de situatie waarin ze terecht zijn gekomen.

Inzicht

‘Dementie verandert je gedrag en cognitieve vaardigheden en daarmee ook je relatie met andere mensen’, licht Marleen toe. ‘We leggen dat uit en tonen begrip voor hun situatie. Misbruik sluipt er geleidelijk in en is lang niet altijd opzettelijk. Eigenlijk heb je meestal twee slachtoffers, die allebei begeleiding nodig hebben.’ Haar collega Jan adviseert daarom om zaken als een levenstestament, zorg en bewindvoering in een vroeg stadium te regelen. ‘Zo wordt de kans kleiner dat het uit de hand loopt’, zegt hij. Overigens hebben de meeste banken ouderenadviseurs in dienst die naast het voorkomen van financieel misbruik ook oog hebben voor de autonomie en keuzevrijheid van de oudere.

Mantelzorg voor iemand met dementie is zwaar, daar zijn deze zorgverleners het over eens. Met duidelijke afspraken en goede begeleiding kun je veel ellende voorkomen. ‘Zoek daarom naar voorlichting, hulp of lotgenotencontact, bijvoorbeeld in een Alzheimer café’, adviseert Dieneke. ‘En trek op tijd aan de bel als het misgaat.’

Bent u zelf slachtoffer van ouderenmishandeling of heeft u zorgen over een oudere in uw omgeving die mogelijk wordt mishandeld? Een niet-pluis gevoel? Bel met Veilig Thuis! U wordt altijd discreet te woord gestaan door deskundige medewerkers. U kunt bij ons terecht voor informatie, advies en hulp, om zorgen te bespreken en eventueel een melding te doen. Ons telefoonnummer is 0800-2000 (gratis, 24/7).

Dag tegen oudermishandeling

Dit was een van de drie praktijkverhalen die Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond in het kader van de Dag tegen ouderenmishandeling (15 juni 2019) naar buiten heeft gebracht. In deze verhalen wordt het onderwerp ouderenmishandeling vanuit verschillende perspectieven belicht. Zo zijn de ervaringen van een slachtoffer, samenwerkingspartners en hulpverleners te lezen waarin ook diverse typen van geweld aan bod komen.
Lees hier het verhaal van Veilig Thuis medewerkers Tom & Gabriela.
Lees hier het verhaal van mevrouw Pieters, zij was slachtoffer van mishandeling.